Zamysłowi książki towarzyszyło przekonanie o konieczności przyjrzenia się takim sferom współczesnej refleksji humanistycznej, które łączą się w istotny sposób z tym, co dzieje się w literaturze XX i XXI wieku. Badaczka podąża szlakiem literaturoznawczym i antropologiczno-kulturowym, koncentrując się na trzech kategoriach: soma, afekt i wyobrażenie. W pierwszej części, zatytułowanej Somatopoetyka, skupia się na takich propozycjach literaturoznawczych, które przyczyniają się do otwarcia nowych możliwości badawczych i pozwalają uniknąć popadnięcia w binarny podział na to co cielesne i to co rozumowe/duchowe. Ukazuje zarazem dylematy, jakie nieuchronnie wiążą się z kategorią cielesności, a uwidaczniają się – na przykład – w relacji między kulturową somatyzacją świata a ciałem czytanym przez kulturę. Istotna okazuje się cielesność pojmowana jako jednocześnie kategoria interpretacyjna i narzędzie badawcze i jako zarazem taka kategoria, która ściśle współgra ze zmieniającą się sytuacją epistemologiczno-kulturową. Jednak w pierwszym rzędzie interesują autorkę relacje między teoretycznymi i kulturowymi konceptualizacjami cielesności a sposobami jej uchwycenia przez literaturę. Dwa następne rozdziały poświęcono roli zmysłu dotyku we współczesnych dyskursach kulturowych (r 2. Pochwała dotyku w dyskursie współczesności) a także w prozie XX wieku na przykładzie prozy polskiej pisarki emigracyjnej (r.3 Świat dotyku. Interpretacja powieści Zofii Romanowiczowej).

W części drugiej, zatytułowanej Afekty, autorka bada relacje między aktem twórczym a jego aspektem afektywnym w prozie Nabokova, Pereca, Duras i innych (r.4 Zdarzenie – afekt – twórczość). Skupia się tu na takim akcie pisania/tworzenia, który po pierwsze, jest w tekście przedstawiony i po drugie, ukazany zostaje jako nieusuwalnie powiązany z afektem działają-cym przez wytrącenie z potocznego biegu rzeczy, na zasadzie nagłego impulsu, gwałtownego zetknięcia podmiotu z tym, co zewnętrzne. Następny rozdział Wstyd i niebyt poświęca kategorii wstydu i jej powiązaniom z dążeniem do nieistnienia, w różnych postaciach obecnych w polskiej prozie najnowszej. W tej części książki analizie poddano eksperymenty narracyjne prozy przełomu XX i XXI wieku, w szczególności grę zaimkami osobowymi ( r. 6 Co nowego w teatrze mowy?). Autorkę zajmuje zwłaszcza odpowiedź na pytanie, jak eksperymentalne formy narracyjne przyczyniają się do ukazania nowych możliwości afektywnego doświadczania świata. I wreszcie w rozdziale 7: Odbiorca empatyczny? Między symulacją a afektem dociekaniom badawczym poddano przyczyny współczesnego zainteresowania empatycznym odbiorem literatury, które wyraźnie nasiliło się ostatnimi czasy.

Książkę zamyka część trzecia poświęcona wyobrażeniom literackim i literaturoznawczym. Czytelnik znajdzie tu rozdziały na temat wizji przyszłości w historii literatury Przyszłość literatury wpisana w jej historię – wiek XX i czas współczesne, geografii wyobrażonej Europa wyobrażona w literaturze doby modernizmu i dwuznacznie wyidealizowanego przedstawienia świata tuż po II wojnie światowej, jeszcze istniejącego, a już skazanego na przeszłość. R.10 Afirmacja świata w powojennej powieści dla dzieci (Wanda Borudzka).

Główną zasadę kadrowania badawczego, łączącą poszczególne rozdziały, stanowi nakierowanie uwagi na zjawiska, po pierwsze sytuujące się na granicy tego, co niewyrażalne, ale jednak pochwytne dzięki literaturze, po drugie, funkcjonujące w postaci wyobrażeń temporalnych i geograficznych, uobecnionych w literaturze, ale też właśnie przez nią niejednokrotnie rozmontowywanych. Celem książki jest interpretacja tego, co dzieje się między kulturowymi odczytaniami świata a tym, jak owe odczytania są przełamywane w tekstach literackich, innymi słowy, interpretacja tego, jak literatura z premedytacją zakłóca, ale jednocześnie współtworzy kulturowe dyskursy i kulturowe imaginarium.

Anna Łebkowska – prof. dr hab. w Katedrze Antropologii Literatury i Badań Kulturowych na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Główne kierunki zainteresowań naukowych: badanie literatury w perspektywie antropologii kulturowej, teorie płci kulturowej, kategoria narracji, empatia jako antropologiczna kategoria literatury, kategoria cielesności, afekty, zmysły; współczesne teorie fikcji literackiej; teorie możliwych światów, literatura XX i XXI wieku. Autorka książek: Fikcja jako możliwość, Wydanie II rozszerzone, Kraków 1998; Między teoriami a fikcją literacką, Kraków 2001; Empatia. O literackich narracjach przełomu XX i XXI wieku, Kraków 2008; Redaktor Naczelna „Ruchu Literackiego”.

 

www.wuj.pl