5 lutego (środa) o godzinie 18:00 w siedzibie Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza przy Rynku Starego Miasta 20 w Warszawie odbędzie się spotkanie promujące najnowsze wydawnictwo Muzeum – antologię tekstów autobiograficznych, dokumentów oraz fotografii ze zbiorów Muzeum Literatury autorstwa pisarek i pisarzy uczestniczących w zmaganiach o niepodległość.

 

W programie wieczoru: o książce opowie prof. dr hab. Grzegorz Bąbiak oraz autorzy publikacji Małgorzata Wichowska, Agnieszka Papieska i Andrzej St. Kowalczyk. Wieczór uświetni koncert Karola Radziwonowicza, który zagra utwory Fryderyka Chopina i Ignacego Paderewskiego.

 

Wstęp wolny.

 

 

 

 

***

Wojna wtedy nad Polską szalała…
Z pamiętników, listów, dokumentów 1914-1920
publikacja Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza

Celem książki jest zgromadzenie, w znakomitej większości niepublikowanych, listów, dzienników, pamiętników, dokumentów i fotografii, które ukazują udział pisarek i pisarzy, artystów oraz wielkich osobistości, w dramatycznych wydarzeniach okresu 1914-1920, kiedy na froncie Wielkiej Wojny odbywała się również walka o odzyskanie przez Polskę niepodległości, a następnie o utrzymanie granic tworzącego się państwa.

Ideą albumu jest przywołanie autentycznych źródeł, osobistych zapisków, nieprzetworzonych literacko listów, pamiętników, dzienników, dokumentów i fotografii z archiwum pisarzy powiązanych z działalnością Legionów Polskich oraz walką o niepodległość w latach 1914-1920.

Historia walki o niepodległość w nowym świetle

Wnikliwa lektura publikowanych w książce rękopisów zbliża do prawdy o tamtych wydarzeniach, często stając się źródłem nieoczekiwanych odkryć i ustaleń. Przykładem może być odnaleziony w archiwum Ludwika Hieronima Morstina, poety i dramatopisarza, który służył w wojsku w latach 1914-1924, list adresowany do Władysława Sikorskiego, którego treść odsłania kulisty ważnych decyzji przyszłego generała i premiera RP.

Na uwagę zasługują także pochodzące z archiwum Juliana Tuwima notatki Józefa Piłsudskiego z okresu dramatycznych wydarzeń wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku czy emocjonalne, nigdy nie publikowane, wspomnienia Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego o Marszałku, ilustrowane wspólnymi fotografiami oraz tekstami z Szuflady generała Wieniawy.

Z archiwum Dąbrowskiej, Broniewskiego i Struga
Obszerne źródła informacji na temat udziału Polaków w Wielkiej Wojnie i późniejszych walkach o ustalenie granic Niepodległej, stanowią archiwa Marii Dąbrowskiej, Andrzeja Struga i Władysława Broniewskiego.

Broniewski zaciągnął się do Legionów jako niespełna siedemnastoletni chłopiec. Publikacja zawiera fragmenty Pamiętników z lat 1919-1920, które dotyczą z okresu walk o granice odradzającej się Polski. Notatki ukazują Broniewskiego jako niezwykle odważnego żołnierza, ale także wytrawnego reportażystę wojennego.

Rodzina Marii Dąbrowskiej była ogromnie zaangażowana w działania Legionów. W wojsku służyło dwóch braci pisarki, a jej mąż Marian Dąbrowski był korespondentem wojennym przy sztabie I Brygady. To z jego archiwum dokumenty i bezcenne fotografie kampanii wołyńskiej 1915-1916 roku. Cenna jest także korespondencja Dąbrowskich, którzy wymieniają się informacjami z frontu. Książka zwiera nieznane zapisy z Raptularzyka z r. 1914-1915 oraz niepublikowane części Dziennika Marii Dąbrowskiej. Są one mocnym wyrazem proleginowej postawy pisarki, wzywającej, aby w przełomowej dla Polski chwili przezwyciężyć strach i ruszyć na front.

W zborach rodziny Strugów zachował się niezwykle cenny pamiętnik Januarego Grzędzińskiego będący świadectwem strategii Józefa Piłsudskiego w latach 1914-1916. Rękopisy zawierają również dokładny opis przebiegu najkrwawszej bitwy Legionów Polskich w kampanii wołyńskiej pod Kostiuchnówką latem 1916 roku.

Kobieca perspektywa
W archiwum Dąbrowskiej zachowały się także notatki dotyczące Ligi Kobiet, które przypominają o olbrzymim wkładzie Polek w walkę o niepodległość. Dopełniają je świadectwa działalności Nelly Strugowej, Kazimiery Żuławskiej i jej matki, Zofii Hanickiej, ukazujące zasadniczy zwrot w kwestii kobiet, które z chwilą odzyskania niepodległości przez Polskę i powstania II Rzeczpospolitej, jako jedne z pierwszych w Europie zdobyły prawa wyborcze.

Obóz w Le Puy
Część albumu poświęcona jest trudnym losom polskich jeńców po każdej stronie frontu. Źródła te nie zostały jeszcze dokładnie zbadane. W książce opublikowano, odnalezioną w archiwum Władysława Mickiewicza, korespondencję jeńców, kierowników obozów i działaczy obozowych. Największym obozem francuskim dla jeńców z armii niemieckiej był zakład w Le Puy. Stamtąd pochodzą unikatowe fotografie jeńców, pocztówki z widokami miasta oraz patriotyczne, propagandowe kartki i druki. Dokumenty przetrwały w archiwum Paula Cazina – wybitnego tłumacza literatury polskiej, który w Le Puy pracował jako tłumacz.
Na szczególną uwagę zasługuje zespół rosyjskich plakatów propagandowych nawiązujących do konwencji rosyjskiej grafiki ludowej – twórcą kilku grafik okazał się Kazimierz Malewicz, natomiast autorem tekstów Władimir Majakowski.

Fotografie – reportaż z frontu
Książka zawiera znaczący materiał ilustracyjny. Są to zdjęcia, skany dokumentów, pocztówek, plakatów etc. Dużą część stanowią fotografie autorstwa jednego z najwybitniejszych fotografików Stefana Muchy, który w wieku niespełna osiemnastu lat wstąpił do Legionów jako żołnierz 4. pułku piechoty. Mucha z macierzystym oddziałem przemierzył cały szlak bojowy dokumentując jego historię. Zdjęcia mają charakter reportażowy, przedstawiają m.in. żołnierzy w okopach, rosyjskich jeńców, wspólne świętowanie Wielkanocy czy msze polowe.
Fotografie autorstwa Mariana Dąbrowskiego i Januarego Grzędzińskiego to niemalże pełna dokumentacja kampanii wołyńskiej z roku 1915-1916 z kadrami frontowej codzienności w okopach. Na uwagę zasługuje także cały zespół unikatowych fotografii Józefa Piłsudskiego autorstwa Jana Bułhaka.

***

Rękopisy pochodzą z archiwum Muzuem Literatury im. Adama Mickiewicza oraz jego oddziałów Muzeum Andrzeja Struga oraz Muzeum Władysława Broniewskiego w Warszawie. Kilka z nich pochodzi z depozytów przechowywanych w Muzeum Literatury: z archiwum Władysława Mickiewicza – depozyt Biblioteki Polskiej w Paryżu oraz archiwum Paula Cazina – depozyt Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego i Stacji PAN w Paryżu.

koncepcja i dobór tekstów, dokumentów, fotografii: Małgorzata Wichowska
opracowanie tekstów i przypisy: Agnieszka Papieska, Małgorzata Wichowska, Andrzej Stanisław Kowalczyk
opracowanie fotografii: Małgorzata Wichowska
wstęp: Andrzej Chwalba
Wydawnictwo Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza, Warszawa 2019