Stan bibliotek w Polsce 2013. Wydatki na książki w 2013 r. – mniej o 2 659 021 zł, tj. 3,6%

11 February 2015

Przegląd

Typ: Badania rynku, Biblioteki, Rynek Polski
Marka: Biblioteka Narodowa

Biblioteka Narodowa przedstawia zestaw podstawowych danych i wskaźników dotyczących wyników funkcjonowania bibliotek w Polsce w 2013 r. opracowanych na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego. Corocznym badaniem statystycznym objętych jest blisko 10 tys. placówek bibliotecznych, są to biblioteki samorządowe (publiczne i pedagogiczne), naukowe (w tym szkół wyższych), fachowe, fachowo-beletrystyczne, towarzystw naukowych oraz ośrodków inte. Różnicuje je charakter i potrzeby środowiska w którym działają, zakres tematyczny i formalny zbiorów, terytorialny zasięg działania, podstawy formalno-prawne ich istnienia, źródła finansowania i sposób udostępniania zbiorów. W odniesieniu do największej grupy bibliotek funkcjonujących w Polsce – bibliotek szkolnych – badanie prowadzi System Informacji Oświatowej (SIO) Ministerstwa Edukacji Narodowej. Ze względu na odmienny, zawężony i nieporównywalny zakres danych pozyskiwanych z tej grupy bibliotek w stosunku do badań GUS, w materiale zasygnalizowano wyłącznie kilka danych dotyczących bibliotek szkolnych.

W 2013 r. funkcjonowało w Polsce 8112 bibliotek publicznych i filii. Dla co szóstego Polaka statystyczna placówka biblioteczna była miejscem dostępu do książki, który średnio wypożyczył 19 egzemplarzy w ciągu roku. Przeciętny użytkownik odwiedził bibliotekę publiczną blisko 9 razy w ciągu roku. W 2013 r. biblioteki publiczne pozyskały blisko 3 mln nowości wydawniczych. Ofertę książkową bibliotek uzupełniło blisko 440 tys. imprez bibliotecznych, w których uczestniczyło 7,5 mln osób.

Stan bibliotek w Polsce 2013 r.

Wybrane dane i wskaźniki

Przyjmując jako element podziału mieszane kryterium odbiorcy usług bibliotecznych i profilu zbiorów można wyodrębnić biblioteki: publiczne – 8 112, szkolne – 21 529 (w szkołach dla dzieci i młodzieży, w szkołach dla dorosłych, szkołach artystycznych i w placówkach systemów oświaty), naukowe (w tym szkół wyższych) – 1086, pedagogiczne – 297, fachowe – 343, fachowo-beletrystyczne – 60, ośrodków informacji naukowej, technicznej i ekonomicznej – 23, towarzystw naukowych – 13. W materiale uwzględniono biblioteki objęte badaniem Głównego Urzędu Statystycznego (K-03) oraz biblioteki szkolne wg Systemu Informacji Oświatowej.

Biblioteki w Polsce w 2013 r. (zestawienie obejmuje biblioteki objęte badaniem GUS)

Województwo	Ogółem*	Biblioteki/filie biblioteczne
Województwo	Ogółem*	publiczne	naukowe	pedagogiczne	fachowe	fachowo-beletrystyczne	ośrodków inte	towarzystw naukowych
0	1	2	4	3	5	6	7	8
Polska	9 920	8 112	1 086	297	343	60	23	13
dolnośląskie	740	611	72	25	26	5	1	1
kujawsko-pomorskie	490	425	38	13	16	–	–	–
lubelskie	691	585	64	19	20	3	–	1
lubuskie	279	253	6	9	11	1	–	–
łódzkie	727	548	129	21	24	3	2	1
małopolskie	955	731	156	22	38	3	5	2
mazowieckie	1 251	964	192	32	46	9	5	4
opolskie	360	319	23	5	12	1	1	–
podkarpackie	739	677	12	21	19	7	1	2
podlaskie	292	238	27	11	15	–	1	1
pomorskie	392	319	23	20	23	6	1	–
śląskie	1 041	800	170	31	31	7	3	–
świętokrzyskie	314	274	14	13	11	2	–	–
warmińsko-mazurskie	374	302	38	14	13	7	–	–
wielkopolskie	861	693	106	34	21	5	2	1
zachodniopomorskie	414	373	16	7	17	1	1	–

*Kol. 1 nie jest sumą kol. 2-8, 13 bibliotek publicznych (z kol. 2) i 1 pedagogiczna (z kol. 3) pełnią także funkcje bibliotek naukowych i są ujęte w kol. 4.

Szkoły i biblioteki szkolne w roku szkolnym 2013/14 wg SIO*

Wyszczególnienie	Rok szkolny 2013/14
Liczba szkół ogółem	33 102
Liczba uczniów/słuchaczy ogółem	5 072 837
Liczba szkół posiadających książki w bibliotekach	21 529
Liczba książek (w mln)	156,3

*Informacje przekazane przez Departament Analiz i Prognoz MEN (luty 2015 r.).

W roku szkolnym 2013/14 w wyniku problemów z pozyskiwaniem z systemu informacji oświatowej pełnych danych na temat bazy materialnej szkół, dane te zostały oszacowane w Ministerstwie Edukacji Narodowej. Tabela uwzględnia oszacowane dane odnośnie szkół podstawowych, gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych dla dzieci i młodzieży i szkół dla dorosłych. Dane szacunkowe nie dają podstaw do porównań z raportem o bibliotekach szkolnych za 2012 r.

I. BIBLIOTEKI SAMORZĄDOWE

1. Biblioteki publiczne

Sieć

Liczba bibliotek i filii bibliotecznych w 2013 r. – 8112 (w 2012 r. – 8182, spadek o 70 placówek, tj. 0,9%).

Liczba punktów bibliotecznych w 2013 r. – 1271 (w 2012 r. – 1280, spadek o 9, tj. 0,7%).

Liczba mieszkańców przypadających na 1 placówkę w 2013 r. – 4 746 (w 2012 r. – 4 710, wzrost o 36).

Wykres. 1 Biblioteki publiczne i lilie biblioteczne w latach 1989-2013

Finansowanie

Podstawą finansowania bibliotek jest dotacja podmiotowa organizatora (samorządu odpowiedniego szczebla). Poniżej struktura finansowania bibliotek publicznych w latach 2012-2013.

Struktura finansowania bibliotek publicznych (w %)

Wyszczególnienie	2012	2013
dotacje organizatora	91,64	90,79
dotacje z innych źródeł	4,45	5,25
środki wypracowane	2,34	2,28
pozostałe	1,57	1,68

Przychody (w zł) bibliotek na 100 mieszkańców w 2013 r. – 3 352,99 zł (2012 r. – 3 207,27 zł).

Zbiory i zakup nowości wydawniczych

Stan

Stan księgozbioru w 2013 r. – 130 976 849 wol. (w 2012 r. – 131 616 548 wol., mniej o 639 699 wol., tj. 0,5%).

Woluminy na 100 mieszkańców w 2013 r. – 340 wol. (w 2012 r. – 342 wol.).

Zakup

Liczba zakupionych książek w 2013 r. – 2 940 647 wol. (w 2012 r. – 2 996 206 wol., spadek o 55 559 wol., tj. 1,9%).

Zakup książek w wol. na 100 mieszkańców w 2013 r. – 7,6 wol. (w 2012 r. – 7,8 wol., spadek 0,2).

Wykres 2. Zakup książek na 100 mieszkańców w latach 2004-2013 (w wol.)

Wydatki na materiały biblioteczne w 2013 r. ogółem (zakup zbiorów+prenumerata+licencje) – 85 392 227 zł (w 2012 r. – 87 666 909 zł, spadek o 2 274 682 zł, tj. 2,6%).

Wydatki na zbiory na 1 czytelnika w 2013 r. – 13 zł 27 gr (w 2012 r. – 13 zł 55 gr).

Wydatki na książki w 2013 r. – 70 594 872 zł (w 2012 r. – 73 253 893 zł, mniej o 2 659 021 zł, tj. 3,6%).

Wydatki na zakup książek na 1 czytelnika w 2013 r. – 10 zł 97 gr (w 2012 r. – 11 zł 32 gr).

Wykres 3. Wydatki na książki na: 1 mieszkańca, czytelnika, na 1 książkę

Czytelnicy

Liczba czytelników zarejestrowanych w 2013 r. – 6 434 537 (w 2012 r. – 6 469 653, mniej o 35 116 osób, tj. 0,5%).

Wykres 4. Czytelnicy zarejestrowani w bibliotekach publicznych (na 100 mieszkańców) w latach 1989-2013

W 2013 r. czytelnikiem bibliotek publicznych był co szósty statystyczny Polak – 16,7% (w 2012 r. wskaźnik ten był nieco wyższy – 16,8%).

Komputeryzacja bibliotek publicznych

Stan

Biblioteki użytkujące komputery w 2013 r. – 92,5% (w 2012 r. – 90,2%). Liczba komputerów na 1 placówkę w 2013 r. – 5,4 (w 2012 r. – 5,0).

Wybrane usługi elektroniczne bibliotek publicznych (odsetek placówek, które je realizują)

Lata	Internet dla czytelników	Katalog on-line	Zdalne zamówienie materiałów bibliotecznych	Zdalna rezerwacja materiałów bibliotecznych	Zdalny dostęp do licencjonowanych zasobów elektronicznych, spoza sieci instytucji	Interaktywne usługi informacyjne (komunikatory, czat)	Blogi biblioteczne, kanał RSS	Profil na portalach społecznościowych
2012	82,1	36,5	15,4	15,9	7,7	15,3	10,8	18,5
2013	85,5	43,9	17,7	19,2	12,6	17,5	12,4	24,9

Dostęp do Internetu

Dostęp do Internetu posiada 91,1% wszystkich placówek (w 2012 r. – 88,3%).

85,5% placówek oferuje czytelnikom korzystanie z komputerów podłączonych do Internetu.

Automatyzacja procesów bibliotecznych

62,5% funkcjonujących bibliotek i filii bibliotecznych i 67,5% użytkujących komputery wykorzystuje programy komputerowe. Katalog on-line oferuje 43,9% placówek bibliotecznych.

Dostępność bibliotek i ich usług

55,5% bibliotek publicznych i ich filii w 2013 r. była czynna 5 dni w tygodniu, 15% – 6 dni, dla co piątej placówki (17,4%) tydzień pracy liczył do 3 dni (w tym 1,5% – 1 dzień). Prawie 1/4 placówek bibliotecznych funkcjonuje w soboty (24%; 1916), 0,5% w niedzielę (37).

Statystycznie biblioteka publiczna była dostępna dla czytelników średnio 4,6 dnia w ciągu „zwykłego” tygodnia pracy, a przeciętna liczba godzin otwarcia to 32 godziny tygodniowo, z tego po godzinie 16. – 6 godz.

Wykres 5. Odwiedziny w bibliotekach publicznych na 100 mieszkańców w latach 2011-2013

W 2013 r. użytkownicy bibliotek publicznych odwiedzili je ponad 77,7 mln razy w ciągu roku (w 2012 r. – 88,5 mln, liczba odwiedzin spadła o 12,2%).

Odwiedziny na 100 mieszkańców – 202 (W 2012 – 229,8; spadek o 27,8).

Oferta i udział w imprezach bibliotecznych

Zwiększa się oferta kulturalna, edukacyjna bibliotek publicznych. W 2013 r. w ok. 434 tys. imprez (literackich, edukacyjnych) wzięło udział blisko 7,5 mln osób. Ponadto biblioteki publiczne przeprowadziły ponad 58 tys. szkoleń dla swoich użytkowników oraz 860 konferencji, seminariów.

Wykres 6. Imprezy i szkolenia organizowane w latach 2011-2013

Co piąty statystyczny Polak brał udział w imprezach organizowanych przez biblioteki publiczne.

Wykres 7. Odsetek mieszkańców uczestniczących w imprezach bibliotecznych

Kadra

Zatrudnienie w bibliotekach publicznych utrzymuje się na stabilnym poziomie. W 2013 r. zatrudnionych było 23 306 osób (w 2012 r. – 23 348), w tym w działalności podstawowej 17 911 osób (w 2012 r. – 17 964 osób, spadek o 53).

Odsetek pracowników działalności podstawowej z przygotowaniem bibliotekarskim w 2013 r. – 73,0% (w 2012 r. – 71,5%).

Odsetek pracowników działalności podstawowej z wykształceniem wyższym bibliotekarskim w 2013 r. – 43,8% (w 2012 r. – 41,9%).

Wykres 8. Zatrudnienie w bibliotekach publicznych w latach 2011-2013

Wykorzystanie zbiorów

W 2013 r. czytelnicy bibliotek publicznych wypożyczyli na zewnątrz 122,6 mln zbiorów (w 2012 125,7 mln, mniej o 2,5%), ponad 115 mln to wypożyczenia książek.

Wypożyczenia na zewnątrz na 100 mieszkańców w 2013 r. – 319 jedn. inw. (w 2012 r. – 326 jedn. inw.).

Wykres 9. Wypożyczenia na zewnątrz na 100 mieszkańców w latach 2004-2013

Wykorzystanie zbiorów na miejscu w bibliotekach publicznych to blisko 24,5 mln udostępnień (w 2012 r. – 24,8 mln, mniej o 1,2%). Udostępnienia na 100 mieszkańców w 2013 r. – 64 jedn. inw. (w 2012 r. – 64 jedn. inw.).

2. BIBLIOTEKI PEDAGOGICZNE

W 2013 r. działało ogółem 297 bibliotek tj. o 21 mniej niż w 2012 r. Ten duży spadek liczby bibliotek (likwidacja filii pedagogicznych, włączanie jako filie bibliotek publicznych, zlecanie zadań bibliotek publicznych stopnia powiatowego) wpłynął na wskaźniki potencjału i zasobności bibliotek pedagogicznych w 2013 r.

– zasoby liczyły ponad 13,7 mln wol. książek i czasopism oprawnych (spadek o 4%) oraz ponad 314,7 tys. jednostek zbiorów specjalnych (spadek o 11,1%);

– ze zbiorów korzystało 346,2 tys. czytelników, w porównaniu z rokiem poprzednim mniej o 11,3%;

– są skomputeryzowane w 98,7%; 89,6% bibliotek pedagogicznych użytkuje komputerowe programy biblioteczne, 87,2% udostępnia katalog on-line;

– w bibliotekach pedagogicznych pracowało 1510 osób w działalności podstawowej (o 5,2% mniej niż w poprzednim roku), w tym 92,1% na pełnych etatach. 94,0% posiadało wyższe wykształcenie bibliotekarskie.

II. BIBLIOTEKI CENTRALNE, UCZELNIANE I NAUKOWE

W 2013 r. w działało 1086 bibliotek naukowych (w 2012 r. – 1087), tak więc stan utrzymał się na takim samym poziomie,

– dysponowały łącznie 52 062 miejscami dla czytelników (tj. o 0,5% mniej niż w minionym roku);

– zatrudniały 9254 pracowników działalności podstawowej (tj. o 341 mniej, 3,6%), z czego 92,4% stanowili pełnozatrudnieni. 58,2% pracowników bibliotek naukowych posiada wyższe wykształcenie bibliotekarskie (mnie o 193 osoby, tj. 3,6%);

– księgozbiór wynosił 90 862 953 wol. (więcej o 1,5%), pozostałe zbiory nieelektroniczne (rękopisy, mikroformy, materiały audiowizualne) mniej niż w roku poprzednim (o 0,9%) – 20 366 888 jednostek; wzrosła liczba zbiorów elektronicznych (na nośnikach) do ponad 510 tys. jednostek (wzrost o 28,9%) oraz o 0,1% licencjonowanych zbiorów elektronicznych, do których biblioteki wykupiły dostęp (22 192 995 tytułów), co stanowi 90,7% wszystkich tego typów zasobów, którymi dysponują biblioteki w Polsce objęte badaniem GUS;

– czytelnicy to 1 mln 622 tys. osób, co w porównaniu z rokiem poprzednim oznacza spadek o 5,1%.

III. Biblioteki nie tworzące jednolitej sieci bibliotecznej.

Biblioteki towarzystw naukowych

W 2013 r. funkcjonowało 13 bibliotek towarzystw naukowych (w 2012 r. – 14),

– dane z ostatnich lat trudne są do interpretacji w związku ze znacznymi wahnięciami. Podstawowe dane z 2013 r. pokazują potencjał tej najmniej licznej grupy bibliotek ujętej w GUS: zatrudniają 11 osób, w tym w działalności podstawowej 7, pełnozatrudnionych 3 osoby; 2 pracowników działalności podstawowej ma wyższe wykształcenie. Blisko 70% bibliotek posiada komputery (9), 6 spośród nich użytkuje programy biblioteczne, tyle samo daje dostęp do katalogu on-line. Księgozbiór bibliotek wynosił 231 452 wol., pozostałe zbiory nieelektroniczne – 29 024 jednostek, licencjonowane zbiory elektroniczne, do których biblioteki wykupiły dostęp obejmują 303 tytuły.

Biblioteki ośrodków inte

W 2013 r. funkcjonowały 23 biblioteki ośrodków ointe (w 2012 r. – 28),

– księgozbiór w 2013 r. wynosił 395 008 wol., jego wielkość spadła o 6,1% w porównaniu z 2012 r. (o 25 694 wol.),

– biblioteki ośrodków ointe mają coraz mniej czytelników (blisko 2 tys. osób), w 2013 r. było ich mniej o 23,8% w porównaniu z 2012 r. (spadek o 594 osoby).