Pod koniec lutego uwaga niemal wszystkich skupiła się na jednym wydarzeniu – inwazji Rosji na Ukrainę. W ostatnich tygodniach Polacy szukają pogłębionych i rzetelnych informacji o aktualnej sytuacji geopolitycznej. Okazuje się, że źródłem wiedzy są nie tylko media, ale również książki – m.in. biografie Władimira Putina czy publikacje o polityce międzynarodowej. – Chcemy wiedzieć więcej, także o mechanizmach władzy, o tym, co jest przyczyną tego zła. Wówczas sięgamy po książkę – daje ona bardziej złożoną i bogatszą odpowiedź, nadzieję na wyjaśnienie tego, co się dzieje (…) – komentuje wybory czytelników dr Zofia Zasacka z Instytutu Książki i Czytelnictwa Biblioteki Narodowej. Literatura faktu zagościła na szczytach listy najpopularniejszych książek Empik.com, a tytuły z tej kategorii notują gigantyczne wzrosty liczby odsłon.

Według danych Gemius Mediapanel, od rozpoczęcia wojny zauważono wyraźny wzrost zasięgów głównych serwisów informacyjnych. Internauci intensywnie poszukiwali newsów zza wschodniej granicy. Co ciekawe, zaczęli również docierać do dodatkowych, pogłębionych źródeł informacji – książek. Polscy czytelnicy, od lat gustujący przede wszystkim w kryminałach i powieściach obyczajowych, w ostatnich tygodniach skierowali uwagę na reportaże i literaturę faktu. W zestawieniu najchętniej kupowanych książek w Empiku znalazły się tytuły, które łączą się tematycznie z aktualnymi wydarzeniami, a przed wybuchem wojny w Ukrainie nie notowały dużego zainteresowania.

Czym to zachowanie tłumaczą eksperci? Jak wskazuje dr Paweł Maranowski, badacz i analityk Instytutu Socjologii Collegium Civitas, mamy tutaj do czynienia z kilkoma zjawiskami społecznymi, które socjologia określa mianem paniki moralnej, niepokoju czy też lęku społecznego.

– Wzrost zainteresowania wśród polskich czytelników tematyką geopolityki i władzy, szczególnie tej autorytarnej w wydaniu rosyjskim, jest oczywistą konsekwencją inwazji Rosji na Ukrainę. Sytuacja wojny powoduje, że ludzie starają się ją zrozumieć, czyli dążą do przywrócenia pewnego rodzaju wewnętrznej równowagi poprzez obniżenie deficytu wiedzy. Mówiąc jeszcze inaczej, starają się zredukować swój niepokój i lęk poprzez dostarczenie odpowiedniej dawki informacji. To z kolei przekłada się na wzrost zainteresowania opinii publicznej, a w szczególności czytelników tematyką okołowojenną. Warto podkreślić, że obserwujemy nie tylko wzrost zainteresowania wśród polskich czytelników literaturą faktu, politologiczną, czy reportażami. Praktycznie we wszystkich typach mediów nastąpił ogólny wzrost zainteresowania wojną, geopolityką i sprawami z zakresu stosunków międzynarodowych. Na fali tego zainteresowania wyrastają autorytety oraz pojawiają się eksperci, zajmujący się tą problematyką, a to koreluje ze wzrostem sprzedaży książek ich autorstwa.

Jakie książki wybierają polscy czytelnicy?

Od 24 lutego do 31 marca w TOP 10 sprzedaży Empiku znalazły się aż 4 tytuły związane z obecną sytuacją. Nagły i istotny wzrost zainteresowania książkami o Rosji i – szerzej – o stosunkach międzynarodowych potwierdzają także dane dotyczące ruchu na stronie Empik.com. Liczba odsłon wybranych tytułów wzrosła o nawet kilkaset procent w stosunku do miesiąca poprzedzającego wybuch wojny. Oznacza to zainteresowanie ze strony dziesiątek tysięcy czytelników. Sięgają oni zarówno po starsze pozycje, dostępne na rynku od kilku lat, jak również nowości, które ukazały się jeszcze przed inwazją.

Aktualnie jednym z największych bestsellerów w Empiku jest biografia „Wowa, Wołodia, Władimir. Tajemnice Rosji Putina” Krystyny Kurczab-Redlich, która swoją premierę miała w 2016 roku. Pisarka jest prawdopodobnie najbardziej rozpoznawalną polską autorką książek o Rosji, jednak dotychczas nie osiągały one tak wysokich pozycji na liście sprzedaży w Empiku. Ruch na stronie produktu na Empik.com wzrósł prawie czterdziestokrotnie w porównaniu do miesiąca sprzed inwazji.

Czytelnicy zainteresowani historią i geopolityką od lat sięgają również po twórczość Piotra Zychowicza. Jego ostatnia książka „Nadchodzi III wojna światowa”, napisana wspólnie z Jackiem Bartosiakiem, po wybuchu wojny przykuła uwagę jeszcze większej liczby odbiorców. W ciągu ostatniego miesiąca pozycja zanotowała największą liczbę odsłon na Empik.com, wyprzedzając nawet największe hity literatury popularnej.

Dużym zainteresowaniem wśród klientów Empiku cieszy się również nowość od Catherine Belton – „Ludzie Putina. Jak KGB odzyskało Rosję i zwróciło się przeciwko Zachodowi”. Wśród innych książek, po które sięgają osoby poszukujące pogłębionych informacji o Rosji i Ukrainie, wymienić można także „Krwawe pozdrowienia z Rosji. Jak Władimir Putin eliminuje swoich przeciwników” Heidi Blake czy zbiór esejów „Planeta Piołun” Oksany Zabużko.

Kilka miesięcy po premierze na listę bestsellerów powróciła ponadto książka „48 praw władzy” Roberta Greene’a o technikach podporządkowania sobie otoczenia, stosowanych przez władców i dyktatorów. Stronę produktu na Empik.com internauci odwiedzali 10 razy częściej niż przez cały miesiąc przed wybuchem wojny. Obecnie cały pierwszy nakład pozycji się wyprzedał, a zainteresowani czytelnicy muszą poczekać na wznowienie zaplanowane na końcówkę kwietnia.

– Inwazja Rosji na Ukrainę, panująca okrutna wojna i napływ uchodźców do Polski to wydarzenia niemające precedensu w naszej współczesności. Medialny obraz, a zapewne stan faktyczny tej wojny, wskazuje na Putina jako głównego demiurga tego, co się dzieje. Oczywiste jest, że nie tylko osoby czytające systematycznie, ale nawet te robiące to rzadko, poszukują szerszej historii, która by opowiadała o Putinie – postaci, która decyduje o życiu i śmierci tylu ludzi. W sposób nieuchronny wszyscy o nim myślimy, a nasze przerażenie tym, co się dzieje i poczucie zagrożenia rodzą szereg pytań, na które krótka nota internetowa nie daje wystarczających odpowiedzi – komentuje dr Zofia Zasacka z Instytutu Książki i Czytelnictwa Biblioteki Narodowej.

Reakcja rynku książki na zainteresowanie czytelników
Wzrost popularności dotyczy pozycji zaplanowanych w harmonogramie wydawniczym jeszcze przed wybuchem wojny. Rynek książki zareagował jednak niemal natychmiast i wydawcy starają się odpowiedzieć na wzrost zainteresowania tematyką. Najszybciej pojawiają się wznowienia tytułów, których nakład się wyczerpał. Na półki księgarni powróciły np. „Nadchodzi zima” Garriego Kasparowa z 2016 roku czy „Putin. Człowiek bez twarzy” Mashy Gessen sprzed 10 lat. W odpowiedzi na ten trend do programu wydarzeń wiosennej edycji Targów Książki Empik (18-31 maja) włączono spotkania online w ramach dedykowanej Sceny „Zrozumieć Świat”. Zagoszczą na niej między innymi: Oksana Zabużko (rozmowa 23 maja będzie dotyczyć „Planety Piołun”), Wojciech Rogacin, który 24 maja opowie o biografii „Zełenski” oraz autorka książki „Wowa, Wołodia, Władimir” Krystyna Kurczab-Redlich (spotkanie 25 maja poprowadzi Witold Szabłowski).

– Choć polscy czytelnicy od lat preferują beletrystykę – przede wszystkim kryminały i powieści obyczajowe – obserwujemy, że coraz częściej poszukują w książkach odpowiedzi na przeróżne, nurtujące ich pytania. W ubiegłym roku wyraźnie urosła kategoria Rozwój osobisty – szersze trendy mindfulness czy zainteresowania psychologią przeniknęły do rynku książki. Teraz Polacy sięgają po literaturę faktu, aby lepiej zrozumieć tło aktualnych wydarzeń. Można wysnuć wniosek, że wciąż pokładają zaufanie w książkach jako źródle pogłębionej wiedzy – komentuje Michał Tomaniak, Dyrektor Działu Książka w Empiku.

Na rynku stopniowo zwiększa się również dostępność książek po ukraińsku. Ze względu na strukturę migracji, wydawcy w pierwszej kolejności skupili się na literaturze dziecięcej. Od tygodnia dostępna jest np. charytatywna książka-cegiełka „Kicia Kocia mówi Dzień dobry! w języku ukraińskim” – tłumaczenie bestsellera Anity Głowińskiej.

Po jakie książki warto sięgnąć? Rekomendacje ekspertów Empiku
Krystyna Kurczab-Redlich – Wowa, Wołodia, Władimir. Tajemnice Rosji Putina
Catherine Belton – Ludzie Putina. Jak KGB odzyskało Rosję i zwróciło się przeciwko Zachodowi
Robert Greene – 48 praw władzy
Heidi Blake – Krwawe pozdrowienia z Rosji. Jak Władimir Putin eliminuje swoich przeciwników
Swietłana Aleksijewicz – Cynkowi chłopcy
Swietłana Aleksijewicz – Czasy secondhand. Koniec czerwonego człowieka
Tim Marshall – Więźniowie geografii, czyli wszystko, co chciałbyś wiedzieć o globalnej polityce i geopolityce
Nassim Nicholas Taleb – Czarny łabędź. Jak nieprzewidywalne zdarzenia rządzą naszym życiem
Nassim Nicholas Taleb – Antykruchość. Jak żyć w świecie, którego nie rozumiemy
Oksana Zabużko – Planeta Piołun
Serhij Żadan – Internat
Timothy Snyder – Skrwawione ziemie. Europa między Hitlerem a Stalinem
Peter Pomerantsev – To nie jest propaganda. Przygody na wojnie z rzeczywistością